Για να μαθαίνουμε...... Λαγός

Ο λαγός (Lepuseuropaeus) είναι ένα από τα σημαντικότερα θηραματικά είδη της Ελλάδας αν λάβουμε υπόψη μας, ότι κάθε χρόνο θηρεύονται αρκετές χιλιάδες άτομα. Οι εχθροί του είναι πολλοί: όλα τα σαρκοφάγα θηλαστικά, ο λύκος, η αλεπού, η αγριόγατα, το κουνάβι, η νυφίτσα και τα αρπακτικά πουλιά όπως τα γεράκια και οι αετοί καθώς και αρκετά νυκτόβια όπως ο μπούφος.
Ο λαγός εξαιτίας του υψηλού ρυθμού της αναπαραγωγής του, που επιτυγχάνεται λόγο της μικρής διάρκειας της κυοφορίας , του μεγάλου αριθμού των γεννήσεων κάθε χρονιάς και της γρήγορης σεξουαλικής ωρίμανσης των νεαρών, καθώς και χάρη σε δύο ακόμα  μεγάλα του «όπλα»: την κρυπτιδική συμπεριφορά κατά τη διάρκεια της ημέρας και την μεγάλη του ταχύτητα (μπορεί να καλύψει μικρές αποστάσεις με 80 Κm/h), καταφέρνει να επιβιώνει, παρά τον υπερβολικά μεγάλο αριθμό των θηρευτών του. Μάλιστα κατά περιοχές, ο πληθυσμός του αγκίζει την μέγιστη ζωοχωριτικότητα του βιοτόπου.
Ο λαγός εξαιτίας του διαρκούς αγώνα του για επιβίωση έχει αναπτύξει αξιοθαύμαστες βιολογικές προσαρμογές μερικές από αυτές δεν παρατηρούνται σε κανένα άλλο θηλαστικό.

Αναπαραγωγή  

Η περίοδος της εγκυμοσύνης διαρκεί 40-46 ημέρες, τα νεογνά όμως γεννιούνται κάθε 30-35 ημέρες! Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η μήτρα του λαγού είναι δισχεδής με αποτέλεσμα να μπορεί να διακρατεί δύο γέννες ταυτόχρονα, μια σε κάθε κέρας. Έτσι 5-10 ημέρες πριν τον τοκετό έρχεται σε οργασμό και γονιμοποιείται , με αποτέλεσμα το ένα κέρας της μήτρας να περιέχει ώριμα έμβρυα ενώ το άλλο γονιμοποιημένα ωάρια. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται επικύηση και δεν παρατηρείται σε κανένα άλλο θηλαστικό ( Παπαγεωργίου 1990).
Με το μηχανισμό της επικύησης ο λαγός καταφέρνει να εκμεταλλεύεται στο έπακρο την αναπαραγωγική περίοδο και να πραγματοποιεί 4-5 γέννες το χρόνο από 1-4 μικρά τη φορά. Όταν οι συνθήκες είναι ευνοϊκές η αναπαραγωγική περίοδος αρχίζει τον Ιανουάριο και ολοκληρώνεται τον Σεπτέμβριο. Ο μεγαλύτερος αριθμός των μικρών παρατηρείται στο μέσο της περιόδου και από μάνες μέσης ηλικίας. Εμείς όπως και αρκετοί λαγοκυνηγοί έχουμε συναντήσει αρχές του Οκτωβρίου θηλάζουσες λαγήνες και λιγότερες φορές λαγήνες έτοιμες να γεννήσουν.
Τα μικρά γεννιούνται με τα μάτια ανοιχτά, φέρουν τρίχωμα και είναι ικανά να περπατήσουν λίγες ώρες μετά, σε αντίθεση με τα μικρά του κουνελιού και του αγριοκούνελου. Η περίοδος του θηλασμού διαρκεί 2-3 εβδομάδες, τα νεογνα δεν τοποθετούνται σε μια φωλιά, αλλά το καθένα μόνο του και σε απόσταση 20-30 μέτρα μεταξύ τους. Η θηλυκιά καλεί τα μικρά για να τα θηλάσει με χαρακτηριστικούς ήχους.

Θάνατοι από επιδημικές ασθένειες

Κατά καιρούς βοσκοί και κυνηγοί βρίσκουν στην ύπαιθρο ψόφιους λαγούς, γεγονός που φέρνει τον πανικό και γίνεται η αφορμή για εικασίες, κινδυνολογίες και σχόλια κάθε είδους.
Εκτός των εποχιακών διακυμάνσεων, ορισμένοι πληθυσμοί εμφανίζουν και πολυετείς διακυμάνσεις που είναι γνωστοί σαν « κύκλοι», γιατί τα μέγιστα και ελάχιστα τους ακολουθούν μία περιοδικότητα 4 ή 10 χρόνων.
Τέτοιου είδους πολυετείς διακυμάνσεις εμφανίζουν πληθυσμοί ορισμένων θηλαστικών (λαγός, ποντίκια, αλεπού) και πτηνών (κουκουβάγια) που ζουν σε απλά οικοσυστήματα των βορείων γεωγραφικών περιοχών.
Πέρα από τις ομαλές πληθυσμιακές διακυμάνσεις, στη φύση παρατηρούνται και διακυμάνσεις που δεν έχουν σταθερή περίοδο ως προς την εμφάνιση τους, αυτές ονομάζονται πληθυσμιακές «εκρήξεις» (παπαγεωργίου 1996). Τα αίτια τους δεν είναι γνωστά, σαν πιθανά έχουν προταθεί από διάφορους μελετητές του φαινομένου αυτού, τα διαθέσιμα τροφής, οι φυσικοί εχθροί, οι ασθένειες και τα παράσιτα, οι ηλιακές κηλίδες, οι καιρικές συνθήκες, οι ορμονικές διαταραχές κλπ.
Ορισμένα είδη φυτών όπως το τριφύλλι και η βρώμη ανάλογα με το αν επικρατεί ή όχι ξηρασία περιέχουν σε μικρή ή μεγάλη ποσότητα αντίστοιχα , χημικές ουσίες που έχουν οιστρογόνο και γοναδοτρόπο δράση. Έτσι παρατηρούμε σε περιόδους μεγάλης ξηρασίας να μειώνεται ο πληθυσμός .
Στην περίπτωση που αυξηθούν πολύ οι λαγοί και ανταγωνίζονται έντονα για την τροφή και το ζωτικό τους χώρο,  παθαίνουν ορμονικές διαταραχές.
Γίνονται ευαίσθητοι στις ασθένειες και δύσκολα αντιμετωπίζουν τις αντίξοες καιρικές συνθήκες. Αυτό συμβαίνει γιατί μειώνεται η περιεκτικότητα του σακχάρου στο αίμα παράλληλα με διαταραχές του μεταβολισμού, εξαιτίας της αύξησης της λειτουργίας των επινεφριδίων που προκαλείται από την κατάσταση στρες που καταλαμβάνει τα ζώα λόγο του έντονου ανταγωνισμού τους.
Το θέμα των διακυμάνσεων των πληθυσμών δεν είναι εύκολο να ερμηνευθεί ακόμα επακριβώς με τα μέχρι σήμερα δεδομένα. Οι διάφορες ερμηνείες που έχουν υιοθετηθεί από τους μελετητές δεν φαίνεται ότι μπορούν να γενικευθούν.

Κοπρανοφαγία

Τα περιττώματα των λαγών είναι δύο ειδών: τα κανονικά που δημιουργούνται στο λεπτό έντερο και αυτά που δημιουργούνται στο τυφλό έντερο, τα οποία είναι γυαλιστερά και μαλακά, πλούσια σε βιταμίνες και πρωτείνες που παράγονται στα τυφλά έντερα με την επίδραση βακτηρίων. Τα κόπρανα αυτά καταπίνονται από το ίδιο ζώο μετά την αποβολή τους (Παπαγεωργίου 1990). Τα νεαρά καταπίνουν μέρος των κοπράνων της μητέρας τους και όταν απογαλακτισθούν , χρησιμοποιούν τα δικά τους. Αν για διαφόρους λόγους τα μικρά δεν φάνε τα κόπρανα της μητέρας τους, παθαίνουν σπασμούς και ψοφάνε. Τα ενήλικα αν στερηθούν τις βιταμίνες των κοπράνων τους, που είναι τέσσερις φορές περισσότερες από αυτές της αρχικής τους τροφής, παθαίνουν τριχόπτωση.
Το φαινόμενο της κοπρανοφαγίας πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα κατά την τεχνητή εκτροφή του λαγού σε συνθήκες αιχμαλωσίας.

Αισθήσεις

Στα πέλματα των ποδιών του δεν έχουν οσμοποιούς  αδένες. Όταν τα τρίβει στις παρειές του προσώπου αποκτούν έντονη οσμή από τους αδένες που βρίσκονται στο σημείο εκείνο. Έτσι σημαδεύει τα μονοπάτια που κινείται για να μπορεί αργότερα να τα αναγνωρίσει με την οξύτατη όσφρηση που διαθέτει. Τα όρια της χωροκράτιας του σημαίνονται και με το υγρό που εκκρίνουν οσμοποιοί αδένες που βρίσκονται στη βάση της ουράς του όταν αυτός κάθεται στα πίσω του πόδια. Τη μυρωδιά αυτή ιχνηλατούν τα λαγόσκυλα και ξεφωλιάζουν το λαγό. Χάρη στις έμφυτες παραπλανητικές του κινήσεις και τα άλματα του καταφέρνει να γλιτώνει από τους διώκτες του.
Όταν κινδυνεύει μένει ακίνητος στο γιατάκι του, εγκαταλείπει την φωλιά του μόνο όταν ο κίνδυνος βρίσκεται πολύ κοντά του, φυσικά αυτή η συμπεριφορά δεν είναι ύπνος.
Εξαιτίας της πλάγιας τοποθέτησης των ματιών του έχει  περιφερειακά μεγάλη γωνία ορατότητας, όμως η όραση του προς τη μπροστινή κατεύθυνση είναι περιορισμένη, για το λόγο αυτό δεν αντιλαμβάνεται τον κυνηγό αν στέκεται ακίνητος.
Οι τρίχες που έχει στη μουσούδα και πάνω από τα μάτια του αυξάνουν την αίσθηση της αφής του, ιδιαίτερα κατά τις κινήσεις του τη νύχτα.
Ο λαγός έχει δύο ζεύγη κοπτήρων το πίσω είναι μικρότερο από το μπροστινό το οποίο καλύπτεται από αδαμαντίνη, έχει κοφτερές απολήξεις και μεγαλώνει συνεχώς. Οι αύξηση όμως περιορίζεται από τη φθορά λόγο της συνεχούς τριβής τους (Παπαγεωργίου 1990)

ΕΚΤΡΟΦΗ ΤΟΥ ΛΑΓΟΥ

Στη χώρα μας λειτουργούν λίγες μονάδες, μικρής δυναμικότητας και χωρίς αξιόλογα αποτελέσματα παραγωγής και οικονομικότητας. Έγιναν πολλές προσπάθειες εκτατικής εκτροφής του λαγού, με κίνητρο το μεράκι, όμως δυστυχώς δεν ήταν επιτυχής. Με το σύστημα αυτό, είναι σχεδόν αδύνατο να ελεγχθούν τα ζώα από αναπαραγωγικής και υγιεινής πλευράς. Ανάλογη δυσκολία εμφανίζει και η προστασία από τους φυσικούς τους εχθρούς. Η ιστορία λοιπόν απορρίπτει αυτό το σύστημα εκτροφής που οι λαγοί διαβιούν και αναπαράγονται σε περιφραγμένες εκτάσεις  με κατάλληλο βιότοπο.
Η εκτροφή του λαγού γίνεται και σε εντατική μορφή όπου τα άτομα διακρατούνται σε υπερυψωμένα δικτυωτά κλουβιά. Η μέθοδος αυτή είναι απαλλαγμένη από τα μειονεκτήματα της εκτατικής μορφής όμως δεν εξασφαλίζει άτομα κατάλληλα για απευθείας απελευθέρωση .
Η επιτυχής τεχνητή εκτροφή λαγών για εμπλουτισμό βιοτόπων διασφαλίζεται με προσεκτικό συνδυασμό της εκτατικής και εντατικής μορφής, δηλαδή : 
1) Εκτροφή γεννητόρων για αναπαραγωγή σε υπερυψωμένους κλωβούς κατά ζεύγη.
2) Διαμονή των νεαρών λαγών μέχρι 2 μηνών σε κλωβούς ανάπτυξης.
3) Τα άτομα που προορίζονται για απελευθέρωση, προκειμένου να αποκτήσουν όσο το δυνατόν καλύτερη σωματική διάπλαση και άγρια συμπεριφορά, σε ηλικία 2 ή 3 μηνών μεταφέρονται σε  περιφραγμένες εκτάσεις με φυσική βλάστηση.

Επιλογή θέσης – υποδομή

Καταρχήν η θέση του εκτροφείου θα πρέπει να επιτρέπει όσο το δυνατόν περισσότερο την είσοδο του ηλίου κυρίως τις πρωινές ώρες. Το έδαφος δεν θα πρέπει να συγκρατεί λιμνάζοντα νερά, και η περιοχή να μην είναι εκτεθειμένη σε ισχυρούς ανέμους. Απαραίτητη είναι η εξασφάλιση προστασίας από κάθε μορφή αρπακτικότητας.
Βασική προϋπόθεση για την επιτυχία της εκτροφής αποτελεί η πλήρης απασχόληση μόνιμου εξειδικευμένου προσωπικού, με ωράριο εργασίας προσαρμοσμένο στις εκάστοτε ανάγκες .
Η υγιεινή του χώρου, των κλωβών, και του ζωικού δυναμικού θα πρέπει να τηρείται στο μέγιστο βαθμό, πάντα υπό την τακτική παρακολούθηση ειδικού .
Σημαντικός παράγοντας για την διασφάλιση άριστης παραγωγής είναι η διατροφή. Η τροφή που θα χορηγείται πρέπει να είναι  πλήρης και ισορροπημένη.

Επιλογή γεννητόρων

Η προμήθεια των γεννητόρων  πρέπει να γίνει από εκτροφείο το οποίο:  α. Οι γεννήτορες του έχουν μεγάλη αναπαραγωγική ικανότητα  β. Δεν έχουν εκδηλωθεί ασθένειες κατά το παρελθόν  γ. Ο γεννότυπος των  γεννητόρων να   προσομοιάζει με αυτόν του φυσικού πληθυσμού των περιοχών  στις οποίες θα γίνουν απελευθερώσεις. 
Κατά καιρούς έχουν εισαχθεί γεννήτορες από ορισμένα Ιταλικά εκτροφεία  που τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά προσομοιάζουν με αυτά του λαγού που απαντάται στην Βόρεια Ευρώπη, δηλαδή μεγαλύτερο μέσο μήκος σώματος, μεγαλύτερο μέσο βάρος ,μικρότερα αυτιά και το τρίχωμα του πιο πυκνό και πιο μακρύ .
Σε εξέλιξη βρίσκεται έρευνα του Πανεπιστήμιου Θεσσαλίας με σκοπό τη γενετική ταυτοποίηση του λαγού στην Ήπειρο και τη Θεσσαλία καθώς και των λαγών που εκτρέφονται με σκοπό να απελευθερωθούν σε Ελληνικούς βιότοπους .
Εφόσον υπάρχει υποψία γενετικής μόλυνσης των ενδημικών πληθυσμών από τους απελευθερωμένους Β. Ευρωπαϊκούς λαγούς καλό θα ήταν να είμαστε προσεκτικοί, μέχρι να δημοσιευθούν τα αποτελέσματα της παραπάνω έρευνας. Αν οι γεννήτορες προέρχονται από το ελεύθερο περιβάλλον δεν υπάρχει πρόβλημα με την απελευθέρωση των απογόνων τους. Οι άγριοι λαγοί συνήθως δεν είναι παραγωγικοί σε συνθήκες τεχνητής εκτροφής και από την άλλη πλευρά υπάρχει νομικό πρόβλημα με τη σύλληψη και διατήρηση τους σε αιχμαλωσία .
Πρέπει να γίνουν λοιπόν συντονισμένες ενέργειες από κρατικούς φορείς και ιδιώτες για να πετύχει η τεχνητή εκτροφή του λαγού που ενδημεί στην Ελλάδα. Έτσι θα αποφευχθούν αποσπασματικές και άσκοπες ενέργειες μεγάλου κόστους. Σημειώνουμε ότι δεν λειτουργεί κρατικό λαγοτροφείο.
Οι επικρατούσες συνθήκες μάλλον μας οδηγούν να δώσουμε μεγαλύτερο βάρος στη βελτίωση των βιοτόπων, παρά στις απελευθερώσεις, πράγμα που θα επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα πιο οικονομικά και με μεγαλύτερη  ασφάλεια.

Επιμέλεια κειμένου: Χατζηνίκος Ευάγγελος – Αλεξίου Βασίλειος     
Δασολόγοι περιβαλλοντολόγοι.

(από το site της Δ΄ ΚΟΣΕ)